زوال عقل یا آلزایمر وضعیتی است که در آن بدون آنکه فرد دچار کنفوزیون یا تغییر سطح هوشیاری باشد، به قدری دچار اختلال در حافظه و دیگر فعالیت های شناختی شود که فعالیت های اجتماعی و یا شغلی وی مختل گردد.
بیشتر اوقات دمانس ناشی از بیماری دژنراتیو مغز است، ولی سایر بیماری های مغزی از جمله سکته مغزی و عفونت ها نیز ممکن است موجب دمانس شوند.
از تعریف فوق می توان نتیجه گرفت که زوال عقل، از دست دادن چند فعالیت هوشمندانه مجزا ولی مرتبط است و به دلایل مختلف بروز می کند به طوری که انواع زوال عقل را می توان در 4 گروه اصلی جای داد:
- استحاله ای
- عروقی
- عفونی
- متابولیک
ولی از نظر آسیب شناسی در نیمی از موارد به جر آتروفی مغز، یافته دیگری پیدا نمی شود.
علل دمانس به دو گروه برگشت ناپذیر و برگشت پذیر تقسیم می شود. حدود یک چهارم بیماران به علل قابل درمان دچار هستند و در صورت شروع به موقع درمان، می توانند بهبودی پیدا کنند.
- علل بازگشت پذیر
شایع ترین علت دمانس، بیماری دژنراتیو دستگاه عصبی مرکزی است. این بیماری ها در سنین سالمندی ظاهر می شوند و گاهی دمانس های اولیه هم نامیده می شوند.
نمونه هایی از این گروه: بیماری آلزایمر، بیماری هانتینگتون، دمانس با اجسام لویی، بیماری پیک، پارکینسون و فلج پیشرونده فوق هسته ای است.
زودرس ترین نشانه این بیماری، اختلال حافظه است که به از بین رفتن شناخت منجر می شود. شروع بیماری تدریجی است و در ابتدا ممکن است به نداشتن انگیزه، علاقه و فراموشی ناشی از مشغله فکری ربط داده شود.
گاهی اوقات شروع بیماری با اختلالات هیجانی (زودرنجی، پرخاشگری، تهاجم و تغییر خلق) و در تعدادی از موارد با علائم جسمانی (احساس گیجی یا سردرد) همراه است.
بیماری، پیشرونده است و به ناتوانی کامل (عدم توانایی استفاده از وسایل شخصی و حتی فراموشی نام خود) و بالاخره مرگ منجر می شود.
تشخیص بر اساس شاخص های انستیتو ملی به شرح زیر می باشد:
- شرح حال افت پیشرونده قابلیت های شناختی بدون علائم بیماری نورولوژیک و یا سیستمیک دیگر که به سه گروه تقسیم می شوند:
گروه اول: تشخیص قطعی است که با نمونه برداری پس از مرگ تایید می شود.
گروه دوم: تشخیص احتمالی است و دمانس بدون وجود بیماری همراه است، میزان دقت تشخیصی در موارد احتمالی حدود 90% است.
گروه سوم: ممکن است آلزایمر باشد که در این دسته علائم زوال عقل وجود دارد، ولی همراه بیماری های دیگر مثل هیپوتیروئیدی و سکته مغزی است. میزان دقت تشخیصی در این موارد 60% است.
ایجاد محیطی آرام و آشنا برای بیمار، همراه با کاهش و حذف هرگونه بحران (فیزیکی، روانی، بیماری و دارویی) توصیه می شود. داروهایی که در درمان بیماری آلزایمر استفاده می شوند به شرح زیر است:
- اختلال عملکردی شناختی: آنتاگونیست گلوتامات Memantine Namenda
- مهار کننده استیل کولین – استراز: Donepezil Aricept
- اختلال رفتاری: آنتی سایکوتیک ها Haloperidol Haldol
- داروهای ضد افسردگی Citalopram celexa
- داروهای ضد اضطراب Carbamazepine Tegretol
با مراجعه به متخصص مغز و اعصاب، شرایط بیمار مورد بررسی قرار می گیرد و بهترین راهکار درمانی برای او از سوی پزشک متخصص انتخاب می گردد.