همه چیز درباره ی آندومتریوز
همه چیز درباره ی آندومتریوز
به بافت های داخلی رحم که در خارج از رحم ایجاد شوند، آندومتریوز گفته می شود. نشانه های اولیه ی این بیماری، خونریزی، درد های شدید و مزمن و چسبندگی رحم است؛ که در اثر چسبندگی رحم، احتمال نازایی در بانوان بالاتر می رود.
میزان شیوع آندومتریوز در میان بانوان، حدود 7 تا 10 درصد بیشتر شده است. در حال حاضر امکان درمان آندومتریوز با لاپاراسکوپی، که توسط پزشکان زنان و زایمان انجام می شود، وجود دارد.
● اندومتریوز چیست؟
اندومتریوزیس (endometriosis) از واژه ی "اندومتر" به معنای بافت تشکیل شده در دیواره ی داخلی رحم است؛ که در هر نوبت قاعدگی همراه با خونریزی، تخریب و از رحم خارج می شود.
بیماری آندومتریوز، تاثیر مستقیم بر سیستم ایمنی و هورمونی زنان دارد و در سنین باروری زنان اتفاق می افتد.
در طول هر یک ماه، در تخمدان ها هورمون هایی ترشح می شوند که ضخامت دیواره ی داخلی رحم را افزایش می دهند. در هر بار قاعدگی، این لایه ی شکل گرفته بر سطح دیواره ی رحم، تخریب شده و فرو می ریزد تا ضخامت آندومتر(دیواره ی رحم) به شکل طبیعی خود برگردد.
بیماری آندومتریوز باعث تکثیر بی رویه ی سلول های آندومتر می شود، به گونه ای که رشد آن ها تا بخش های خارجی رحم، ادامه می یابد. از جمله عوارضی که این اختلال به همراه دارد؛ می توان از خونریزی شدید و نامنظم در قاعدگی، درد در ناحیه ی شکم و زیر شکم نام برد. وجود هر یک از این علائم، بیانگر آن است که باید هرچه زودتر نسبت به تشخیص و شروع درمان اقدام شود.
● علائم آندومتریوز
خانم هایی که یک یا چند مورد از نشانه های زیر را داشته باشند، احتمالا به آندومتریوز مبتلا هستند:
1. درد شدید در دوران قاعدگی
2. احساس درد به هنگام رابطه ی جنسی
3. احساس درد های بی دلیل و ناگهانی در ناحیه ی لگن
4. ناباروری و دیر باروری
5. کیست های مقاوم به درمان در تخمدان
6. اختلالات گوارشی در زمان عادت ماهیانه
7. لکه بینی قبل از شروع عادت ماهیانه
8. دفع مدفوع همراه با درد در دوران عادت ماهیانه
9. مشاهده ی خون در مدفوع در دوران عادت ماهیانه
10. انسداد روده در زمان عادت ماهیانه
رایج ترین علائمی که افراد مبتلا به آندومتریوز با آن مواجه می شوند، معمولا انقباض و گرفتگی عضلات، درد های شدید قاعدگی، درد در نواحی زیر شکم، درد به هنگام نزدیکی و همچنین هنگام دفع مدفوع می باشند.
وجود درد در ناحیه ی شکم بصورت طولانی مدت و بدون علت مشخص، می تواند گواهی بر ابتلا به اندومتریوز باشد.
لازم است بدانید؛ امکان دارد برخی از زنان، هیچ کدام از این علائم را مشاهده نکنند در حالی که مبتلا به آندومتریوز هستند!
درد در دوران عادت ماهیانه، برای افرادی که به آندومتریوز مبتلا هستند ممکن است آنقدر شدید باشد که مانع انجام فعالیت های روزانه ی آنان شود. حتی گاهی این درد ها منحصر به دوران قاعدگی نبوده و در زمان های مختلف بروز پیدا می کنند. این درد ها ممکن است در یک و یا هر دو طرف شکم، احساس شوند.
از آنجا که ابتلا به این بیماری در طول زمان زیادی اتفاق می افتد، تشخیص آن نیز تقریبا به 8 سال زمان نیاز دارد.
● شایع ترین علائم آندومتریوز چه مواردی هستند؟
دردهای قاعدگی قبل از پریود و در زمان پریود، درد در هنگام رابطه ی جنسی و بعد از آن، خونریزی های شدید و نازایی، از شایع ترین علائم آندومتریوز هستند.
همچنین علائم دیگری مانند حرکات دردناک روده و معده در زمان قاعدگی، درد در قسمت پایین کمر، یبوست، اسهال و دیگر مشکلات گوارشی در دوران قاعدگی، بسیار شایع هستند.
آندومتریوز در بسیاری از موارد، اختلالات خود ایمنی را برای فرد مبتلا به همراه دارد. ناباروری و نازایی برای حدود 30 الی 40 درصد زنان مبتلا اتفاق می افتد و در صورت پیشرفت بیماری، احتمال آن افزایش پیدا می کند. میزان درد ناشی از آندومتریوز به اندازه یا وسعت ضایعات ایجاد شده در خارج از رحم، ارتباطی ندارد.
● علت ابتلا به آندومتریوز چیست؟
با وجود بررسی ها و مطالعات گسترده در خصوص علل ابتلا به آندومتریوز، هنوز متخصصین زنان و زایمان به پاسخ قطعی و جامعی برای ریشه ی بروز این بیماری، دست پیدا نکرده اند.
با این حال، چند مورد را به عنوان عوامل موثر در ابتلا به آندومتریوز معرفی کرده اند:
1. بلوغ و آغاز عادت ماهیانه در سنین پایین
2. پرده ی بکارت مسدود؛ در این صورت جریان خون قاعدگی در مسیر خروج با مانع روبرو می شود.
3. پریود هفت روزه و ییا بیشتر از آن
4. نداشتن تجربه ی بارداری
5. ژنتیک
ژنتیک، یکی از عوامل فراهم کردن زمینه ی مساعد برای ابتلا به آندومتریوز محسوب می شود. اگر در خانواده ای مادر و یا خواهر مبتلا به آندومتریوز باشند، احتمال ابتلا 7 تا 10 درصد بیشتر می شود.
توصیه ی دکتر اعظم السادات مهدوی متخصص زنان، در خصوص پیشگیری از عوارض جدی این بیماری، انجام چکاپ های دوره ای است.
جهش های ژنتیکی، عامل دیگری برای ابتلا به آندومتریوز است. علاوه بر آن، عوامل ایمنی و التهابی نیز در افزایش احتمال ابتلا به این بیماری، نقش دارند.
● میزان شیوع بیماری آندومتریوز
آندومتریوز در بازه ی سنی 15 الی 45 سالگی می تواند بروز پیدا کند. طبق نتیجه های به دست آمده از آزمایش ها و بررسی های مختلف، 20 الی 90 درصد دردهای لگنی و ناباروری ها، ناشی از ابتلا به آندومتریوز هستند.
همچنین در خانم هایی که به سن یائسگی رسیده اند و دختران نوجوان نیز، احتمال ابتلا به این بیماری وجود دارد.
● ناباروری، اصلی ترین عارضه ی آندومتریوز!
همانطور که قبلا اشاره کردیم، یکی از عوارض بیماری اندومتریوز، ایجاد چسبندگی شدید در رحم است. وقتی در لوله های رحم، چسبندگی وجود داشته باشد، هرگونه انتقال با مشکل مواجه می شود. بنابراین، ممکن است اسپرم به مرحله ی لقاح نرسد و یا حتی جنین تشکیل شود ولی به دلیل وجود چسبندگی، وارد رحم نشود.
مسئله ی حائز اهمیت دیگری که در مورد آندومتریوز وجود دارد، آسیب جدی و برگشت ناپذیری است که به تخمدان ها وارد می کند.
اندومتریوز به دلیل تاثیری که بر لوله های فالوپ یا تخمدان ها می گذارد، مانع بارداری می گردد. در روند باروری، باید میان اسپرم و تخمک در لوله های فالوپ لقاح صورت گیرد. اگر در این بخش، مشکل و اختلالی وجود داشته باشد، باروری اتفاق نمی افتد.
در مواردی که آندومتریوز خفیف باشد، احتمال ناباروری کمتر است.
● درمان ناباروری ناشی از آندومتریوز
ناباروری، اتفاقی ناخوشایند است که ذوق صاحب فرزند شدن را از بین می برد!
ولی خوشبختانه با تشخیص علت آن، می توان به بهبود و رفع مشکل، امیدوار شد.
اولین قدمی که برای رفع مشکل ناباروری باید بردارید، مراجعه به پزشک متخصص زنان است. اگر اندومتریوز تشخیص داده شود، ابتدا دارو درمانی آغاز می گردد؛ چنانچه دارو درمانی مفید و موثر واقع نشود، می توان از روش های جراحی کمک گرفت. در حال حاضر، یکی از راه های درمان اندومتریوز، انجام لاپاراسکوپی است.
اندومتریوز در صورتی که درمان نشود و پیشرفت کند، زندگی فرد مبتلا را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد داد. این بیماری می تواند زمینه ساز عوارض بسیار جدی و خطرناکی باشد!
برخی از این موارد را ذکر می کنیم :
1. سرطان تخمدان
به سبب بیماری اندومتریوز، تخمدان ها آمادگی پرورش سلول های سرطانی را پیدا می کنند.
2. کیست تخمدان
وقتی ضایعه های اندومتریوز در اطراف تخمدان ها تشکیل شوند، احتمال به وجود آمدن کیست را در تخمدان ها بالا می برند.
3. اختلالات گوارشی
اختلال در فعالیت سیستم گوارشی، یکی دیگر از پیامد های احتمالی اندومتریوز محسوب می شود. اندومتریوز اعضای مختلف دستگاه گوارش مانند معده، روده و مثانه را نیز مختل می کند. وقتی میزان اختلال ایجاد شده بیش از حد شود، شاید لازم باشد بخش هایی از روده و مثانه با عمل جراحی برداشته شود و به جای آن لوله هایی در آن عضو قرار بگیرد تا عمل خارج کردن ادرار راحت تر انجام شود.
● عواملی که عوارض اندومتریوز را تشدید می کنند:
عوارض اندومتریوز، در صورت وجود برخی موارد ممکن است با شدت بیشتری بروز پیدا کنند. این موارد را در ادامه توضیح خواهیم داد:
- در افرادی که دارای اختلال در آناتومی رحم هستند، خون قاعدگی به خوبی خارج نمی شود و همین امر می تواند باعث اندومتریوز و یا تشدید نشانه های آن شود.
- در بین افرادی که بلوغ زودرس داشته اند و شرایط مربوط به بلوغ را زودتر از زمان معمول تجربه کرده اند، احتمال ابتلا به اندومتریوز و بروز مشکلات و عوارض ناشی از آن، بالاتر است.
- خانم هایی که طول دوران قاعدگی آن ها از حد معمول بیشتر باشد، و یائسگی یا منوپوز دیرتر برای آن ها اتفاق افتد، ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.
- خانم هایی که تجربه ی بارداری و زایمان نداشته باشند، در معرض ابتلا به اندومتریوز قرار دارند.
- ژنتیک، عاملی است که در بروز اندومتریوز اثرگذار است. اگر یکی از نزدیکان مانند مادر، خواهر،عمه و… سابقه ی ابتلا به این بیماری را داشته باشند، احتمال ابتلا افزایش می یابد.
- برهم ریختن تنظیم و تعادل هورمون ها، مثلا بالا رفتن سطح هورمون استروژن، باعث افزایش احتمال بروز آندومتریوز می شود.
- در خانم هایی که دوره ی عادت ماهیانه ی آن ها کمتر از 27 روز باشد، این بیماری شانس بیشتری برای بروز پیدا می کند.
- مصرف دخانیات و الکل موجب بروز اندومتریوز می شود.
- افرادی که وزن بسیار پایینی دارند در معرض ابتلا به آندومتریوز هستند.
● روش های درمان و از بین بردن عوارض آندومتریوز
خوشبختانه بیماری آندومتریوز درمان پذیر است؛ با توجه به نوع و سطح بیماری، شیوه های مختلفی برای درمان آن وجود دارد که در ادامه آن ها را معرفی می کنیم:
1. دارو درمانی
در این روش درمانی، از داروهای مسکّن برای کاهش درد استفاده می شود. مصرف قرص های ضدبارداری به دلیل اثرگذاری بر قاعدگی و تنظیم آن، در روند درمان اندومتریوز موثر است.
2. هورمون درمانی
هورمون هایی مانند استروژن و پروژسترون می توانند به کاهش پیشرفت اندومتریوز کمک کنند. هورمون درمانی در بسیاری از موارد می تواند باعث از بین رفتن اندومتریوز شود.
3. عمل های جراحی
در صورتی که بیماری بسیار پیشرفته باشد، عمل های جراحی به عنوان راهی برای درمان، در نظر گرفته می شوند. مثلا: لاپاراسکوپی نوعی عمل جراحی است که توسط آن اندومتریوز و بافت های زائد به وجود آمده، مورد تشخیص و بررسی قرار می گیرند. این شیوه ی درمان معمولا به همراه هورمون درمانی انجام می شود.
4. لاپاراتومی
در این شیوه ی درمانی، پزشک اقدام به برداشتن لوله های فالوپ و تخمدان می کند. البته لاپاراتومی آخرین گزینه برای درمان بیماری آندومتریوز است و برای بیماری در سطح بسیار شدید و پیشرفته، به کار گرفته می شود.
● کاربرد لاپاراسکوپی در تشخیص و درمان اندومتریوز
امروزه از لاپاراسکوپی به عنوان راهی برای تشخیص و درمان بیماری های متعددی استفاده می شود. تشخیص اندومتریوز، به واسطه ی دیدن مستقیم بافت زائد ایجاد شده و نمونه برداری، محقق می شود؛ که این کار تنها بوسیله ی لاپاراسکوپی قابل انجام است.
معمولا تشخیص اندومتریوز اگر بوسیله ی لاپاراسکوپی انجام نشده باشد، قطعی نیست.
لاپاراسکوپی یک عمل جراحی است که با بیهوشی عمومی انجام می شود. طی این عمل جراحی، شکم بیمار بوسیله ی گاز Co2 گشاده می گردد تا بررسی اعضای داخلی توسط لاپاراسکوپ(لوله ای که نوری داخل آن وجود دارد) راحت تر و با دقت بیشتری صورت پذیرد.
لاپاراسکوپ از طریق ناف، وارد شکم می گردد و جراح، با جابجا کردن آن در تمامی قسمت ها، می تواند وضعیت ارگان های داخل شکم و زائده های ناشی از اندومتریوز را مشاهده و بررسی کند.
علاوه بر آن، سایر ابزار مورد نیاز، از طریق شکاف های ظریف ایجاد شده در اطراف شکم، وارد آن می شوند. از این طریق، گاز دی اکسید کربن را نیز، برای معاینه ی بهتر وارد شکم بیمار می کنند.
تکنیک پیشرفته ی لاپاراسکوپی، نه تنها برای تشخیص و درمان اندومتریوز به کار می رود، بلکه در بررسی و درمان کیست های تخمدان، چسبندگی های رحم و سایر بیماری های این ناحیه، کاربرد موثر دارد.